Jednymi z najczęściej popełnianych przestępstw są tzw. przestępstwa komunikacyjne. Wśród nich do najliczniej popełnianych należy przestępstwo jazdy pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających. Przestępstwo to zostało stypizowane w art. 178a Kodeksu karnego (k.k.). Przepis ten stanowi, że: kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Oprócz tego stosowną regulację zawiera Kodeks wykroczeń (k.w.), gdzie w art. 87 wskazano, że: kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 50 złotych.
Jaka jest różnica między „stanem nietrzeźwości” a „stanem po użyciu alkoholu”?
Już po przeczytaniu wskazanych przepisów można się zorientować, że zasadnicze znaczenie dla dalszych rozważań mają dwa pojęcia – „stan nietrzeźwości” oraz „stan po użyciu alkoholu”. Otóż stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3. Ze stanem nietrzeźwości mamy zatem do czynienia, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego wartość, lub zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość. Ilość alkoholu w wydychanym powietrzu albo jego stężenie we krwi danego człowieka będzie zatem wyznaczało czy dany czyn należy traktować jako przestępstwo czy jako wykroczenie. Ma to ogromne znaczenie. Jeśli bowiem czyn jest tylko wykroczeniem, to kara nie będzie podlegała odnotowaniu w Krajowym Rejestrze Karnym (poza karą aresztu).
Kara grzywny lub kara aresztu
Zarówno w przypadku przestępstwa, jak i wykroczenia obligatoryjne jest orzeczenie przez sąd środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. Jeśli chodzi o wykroczenia, to sąd może orzec karę grzywny od 50 do 5000 zł albo karę aresztu od 5 do 30 dni, a także obowiązkowo orzeka środek karny zakazu prowadzenia pojazdów w okresie od 6 miesięcy do 3 lat. Przy przestępstwie sąd obok kary orzeka zakaz prowadzenia pojazdów na czas od 3 do 15 lat.
Zakaz prowadzenia pojazdu
Zakaz prowadzanie pojazdów obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia skazującego sprawcę. Sąd, wydając takie orzeczenie, nakłada na sprawcę obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego go do prowadzenia pojazdu (prawo jazdy) i od daty zwrotu tego dokumentu liczy się czas obowiązywania zakazu. Jeśli jednak prawo jazdy zatrzymano wcześniej, np. podczas toczącego się postępowania to na poczet środka karnego zalicza się okres rzeczywistego braku posiadania prawa jazdy.
Utrata prawa jazdy
Utrata prawa jazdy może być dla sprawcy przestępstwa niekiedy większą dolegliwością niż kara pozbawienia wolności ze względu np. na brak możności wykonywania zawodu. Czy jest zatem możliwe, aby uniknąć orzeczenia tego środka karnego (w szczególności przy przestępstwach) albo przynajmniej maksymalnie skrócić czas, na który sąd go orzeknie? Wydaje się, że najkorzystniejsze rozwiązanie w tym aspekcie daje zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania. Zgodnie z art. 66 k.k., jeżeli wina i społeczność szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a wobec sprawcy można sformułować tzw. pozytywną prognozę kryminologiczną (okoliczności popełnienia przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, etc. uzasadniają przypuszczenie, że sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa). W takim przypadku sąd orzeknie zakaz prowadzenia pojazdów ale maksymalnie do lat 2. Ma to dość duże znaczenie dla sprawcy przestępstwa, gdyż w przypadku standardowego skazania środek karny zakazu prowadzenia pojazdów orzeka się na minimum 3 lata.
Oprócz warunkowego umorzenia postępowania istnieje też możliwość warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary jeśli nie została orzeczona w wymiarze większym niż 1 rok pozbawienia wolności. Zawieszając warunkowo wykonanie kary z reguły także środek karny sąd będzie się starał orzekać w dolnej granicy ustawowej.
Należy także wskazać, że zawsze istnieje też możliwość pójścia na tzw. „układ” z prokuratorem. Polega to na tym, że oskarżony ustala z prokuratorem wymiar kary i środków karnych, zaś ten składa do sądu wniosek o skazanie bez przeprowadzanie rozprawy (art. 335 w zw. z 343 k.p.k.). Jeśli sąd zaaprobuje złożony wniosek to na posiedzeniu skazuje oskarżonego wyrokiem bez przeprowadzenia rozprawy i postępowania dowodowego. Ponadto, na etapie postępowania sądowego oskarżony może do chwili zakończenia przesłuchania wszystkich oskarżonych na pierwszej rozprawie głównej złożyć wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 387 k.p.k.). Wnosi on wtedy o wymierzenie mu konkretnej kary i środka karnego. Jeżeli sąd się do tego przychyli, może skazać go bez przeprowadzenia postępowania dowodowego.