Warunkowe umorzenie postępowania zalicza się do środków związanych z poddaniem sprawcy próbie (tzw. środków probacyjnych) obok warunkowego zawieszenia wykonania kary oraz warunkowego przedterminowego zwolnienia. Postępowanie karne można warunkowo umorzyć co do osoby, która spełnia przesłanki wskazane w Kodeksie karnym (k.k.).
Osoba taka będzie traktowana jak osoba niekarana. Pomimo jednak spełnienia przesłanek, sąd nie musi zgodzić się na warunkowe umorzenie postępowania, gdyż zastosowanie tego środka jest fakultatywne, co oznacza, że zależy przede wszystkim od uznania sądu.
Na czym polega warunkowe umorzenie postępowania?
Istotą warunkowego umorzenia postępowania jest odstąpienie na próbę od skazania i od kary. Nie oznacza to jednak, że daną osobę uznaje się za niewinną. Wręcz przeciwnie – popełnienie przestępstwa oraz wina sprawcy są niekwestionowane. Sprawca ponosi odpowiedzialność za popełniony czyn, jednakże sąd uznaje, iż wystarczające wobec niego jest orzeczenia określonych środków, zaś nie uznaje za konieczne osadzenie go w zakładzie karnym. Warunkowo umorzyć postępowanie może tylko sąd.
Przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postępowania
Przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postepowania zostały wskazane w art. 66 k.k. Muszą one być spełnione łącznie. Zgodnie z tym przepisem sąd może warunkowo umorzyć postępowanie jeśli okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, stopień winy oraz społecznej szkodliwości nie jest znaczny, a także czyn zarzucany sprawcy nie jest zagrożony karą wyższą niż 5 lat pozbawienia wolności. Ponadto, ważne są też okoliczności ściśle związane z osobą sprawcy. Aby możliwe było warunkowe umorzenie postepowania sprawca musi być niekarany za przestępstwo umyślne zaś w stosunku do samego sprawcy musi być sformułowana tzw. dodatnia prognoza kryminologiczna. Polega ona na tym, że właściwości i warunki osobiste skazanego, jego postawa, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni kolejnego przestępstwa. Uznanie, że skazany spełnia tą przesłankę zależy w dużej mierze od uznania sądu.
Kto może wystąpić o warunkowe umorzenie postępowania?
Z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania może wystąpić przede wszystkim sam oskarżony (lub jego obrońca). Istnieje także możliwość, jeśli spełnione są wyżej wskazane przesłanki, aby zamiast aktu oskarżenia z wnioskiem takim wystąpił prokurator. W takim przypadku prezes sądu skieruje sprawę na posiedzenie, gdzie będzie rozważana kwestia dopuszczalności warunkowego umorzenia postępowania.
Jak wygląda orzekanie o warunkowym umorzeniu postępowania?
O warunkowym umorzeniu postępowania orzeka sąd. W pierwszej kolejności zbada on czy spełnione są wszystkie przesłanki, które umożliwiają orzeczenie warunkowego umorzenia. Oprócz przesłanek formalnych duże znaczenie będzie miała także prognoza kryminologiczna.
Jeśli sąd postanowi, że wobec sprawcy należy warunkowo umorzyć postępowanie, to jednocześnie oznaczy on okres próby. Wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Sąd ma możliwość orzeczenia wobec sprawcy licznych środków, które ten musi spełnić w okresie próby. W szczególności sąd musi nałożyć na sprawcę obowiązek naprawienia w całości lub w części szkody, a także zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Wyjątkowo zamiast tego może orzec nawiązkę.
Pozostałe środki sąd orzeka fakultatywnie (co oznacza, że może to zrobić, ale nie musi). W szczególności może oddać sprawcę pod dozór (np. kuratora, osoby godnej zaufania), może zobowiązać go do przeproszenia pokrzywdzonego czy też do powstrzymywania się od nadużywania alkoholu. Ponadto, może orzec także świadczenie pieniężne lub zakaz prowadzenia pojazdów, ale tylko do lat 2.
Skutki i korzyści płynące z warunkowego umorzenia postępowania
Przede wszystkim należy podkreślić, że w okresie próby sprawca musi zachowywać się w sposób właściwy, w szczególności zaś zgodnie z przepisami prawa. Jeśli popełni on bowiem w okresie próby umyślne przestępstwo i zostanie za nie prawomocnie skazany, to sąd ma obowiązek podjąć warunkowo umorzone postępowanie. Ponadto, jeśli sprawca nie spełnia w okresie próby nałożonych na niego obowiązków sąd także może podjąć postępowanie karne.
Po upływie okresu próby następuje swoisty okres przejściowy, który trwa 6 miesięcy. Jeśli w ciągu owych 6 miesięcy sprawca nie popełni żadnego przestępstwa i nie będzie naruszał porządku prawnego sąd nie będzie już miał możliwości podjęcia postępowania, co oznacza, że za dane przestępstwo nie będzie on mógł już zostać skazany na karę pozbawienia wolności.
Warunkowe umorzenie postępowania stanowi ogromną szansę dla sprawcy na poprawę swojego zachowania oraz uniknięcie odbywania realnej kary. Ponieważ nie jest to formalne skazanie (gdyż w zasadzie sprawca nie jest skazany na jakąkolwiek karę, chociażby grzywny), to sprawcę uznaje się za osobą niekaraną. Jeśli przejdzie on zatem pomyślnie przez okres próby, to będzie traktowany jak osoba, która nigdy nie miała konfliktu z prawem. Pomimo tego, nawet w okresie próby sprawca ma prawo twierdzić, że jest niekarany i bez problemu uzyska zaświadczenie potwierdzające ten stan rzeczy. Nie prowadzi to zatem do napiętnowania sprawcy w oczach społeczeństwa i jest dla niego najkorzystniejszym wyjściem jeśli nie ma możliwości uniewinnienia lub zwykłego umorzenia postępowania.