W procesie karnym strona ma możliwość składania wniosków dowodowych, które jednak oczywiście nie muszą zostać uwzględnione. Tym niemniej decyzja procesowa sądu (czy innego organu, jak np. prokuratora) powinna być prawidłowo uzasadniona. Okazuje się bowiem, że uzasadnienie postanowienia o oddaleniu wniosku dowodowego może istotnie wpływać na wyrok karny.
Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia (art. 170 § 3 KPK). Z art. 94 § 1 pkt 5 KPK wynika, że zasadniczo postanowienie powinno zawierać uzasadnienie. Uzasadnienie postanowienia sporządza się co do zasady na piśmie wraz z samym postanowieniem (art. 98 § 1 KPK). Ustawa procesowa nie określa, co powinno zawierać uzasadnienie postanowienia. Podkreśla się jednak, że powinno ono wskazywać wszystkie istotne przesłanki, którymi kierował się organ wydaj ący postanowienie, a w konsekwencji powinno wyczerpująco wyjaśnić przede wszystkim podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia. Dodaje się również, że znajduje zastosowanie per analogiam art. 424 § 1 KPK, który mówi o uzasadnieniu wyroku (zob. post. SN z 15.2.2001 r., III KKN 595/00, Biul. Inf. Pr. 2001, Nr 4, s. 18). Przepis ten głosi, że uzasadnienie powinno zawierać zwięzłe: 1) wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych; 2) wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.
Kiedy można oddalić wniosek dowodowy?
Podstaw do oddalenia wniosku dowodowego należy poszukiwać w art. 170 § 1-2 KPK. Przepis § 1 tego artykułu stanowi, że oddala się wniosek dowodowy, jeżeli: 1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne; 2) okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy; 3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności; 4) dowodu nie da się przeprowadzić; 5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania; 6) wniosek dowodowy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona. Nie można jednak oddalić wniosku dowodowego na podstawie § 1 pkt 5 lub 6, jeżeli okoliczność, która ma być udowodniona, ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo i jakie, czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 lub art. 65 Kodeksu karnego, lub czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g Kodeksu karnego (art. 170 § 1a KPK). Nie można przy tym oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić (art. 170 § 2 KPK).
Wniosek dowodowy a orzecznictwo sądów
W praktyce nierzadko można napotkać na jednozdaniowe uzasadnienia takowej decyzji procesowej, z powołaniem wprost brzmienia którejś z przyczyn z art. 170 § 1 KPK, np. „wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania”. Jest to jednak procedowanie nieprawidłowe. Pomijając już nawet to, że decyzja sądu czy innego organu powinna być zrozumiała dla uczestników procesu karnego – a w tym jasne powinny być jej motywy – to taką praktykę zakwestionował Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 16 października 2013 r. (V KK 86/13, LEX) wskazano, iż za uzasadnienie stanowiska nie może być uznane powtórzenie słów ustawy. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach, podnosząc że „uzasadnienie oddalenia wniosków dowodowych złożonych przez stronę, które posiadają sprecyzowaną tezę dowodową, nie może ograniczać się wyłącznie do przytoczenia zwrotu ustawowego, że zmierzają w sposób oczywisty do przedłużenia postępowania w sprawie, a winny zawierać uzasadnienie dlaczego Sąd doszedł do takiego przekonania” (wyr. SA w Katowicach z 21.11.2014 r., II AKa 304/14, OSAK 2015, Nr 1, poz. 3).
Naruszenie przepisów o uzasadnieniu takiego postanowienia może stanowić podstawę skutecznie zgłoszonego zarzutu apelacyjnego odnośnie do naruszenia procedury karnej. Zgodnie z art. 438 pkt 2 KPK orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia. Niezbędne jest zatem wykazanie w środku zaskarżenia, czy naruszenie przepisów miało wpływ na zapadły wyrok. Adwokat, formułując odpowiednie zarzuty i ich uzasadnienie, daje gwarancję zabezpieczenia interesów klienta.