Z zarządzeniem wykonania kary mamy do czynienia wtedy, gdy wobec danej osoby orzeczono karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, zaś skazany w okresie próby zachowa się w sposób nakazujący sądowi rozważenie czy zachodzą przesłanki do zarządzenia wykonania kary. Ponadto, zgodnie z art. 75 § 4 Kodeksu karnego (dalej: k.k.) zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Ustawodawca przewidział sytuacje, które obligują sąd do zarządzenia wykonania kary (tzw. obligatoryjne zarządzenie) oraz takie, które są pozostawione do uznania sądu (tzw. fakultatywne zarządzenie).
Obligatoryjne zarządzenie wykonania kary
Obligatoryjne zarządzenie wykonania kary ma miejsce wtedy, gdy zajdą okoliczności przewidziane w art. 75 § 1 albo art. 75 § 1a, albo art. 75 § 2a k.k.
- Pierwsza z sytuacji, która obliguje sąd do zarządzenia wykonania kary ma miejsce wtedy, gdy skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które prawomocnie orzeczono karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Należy podkreślić, że przestępstwo musi być po pierwsze, popełnione w okresie próby; po drugie musi być podobne do poprzedniego, tzn. np. popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Kara musi być ponadto orzeczona prawomocnym wyrokiem sądu i być karą bezwzględną (np. 2 lata pozbawienia wolności). Tylko łączne spełnienie wszystkich wskazanych przesłanek obliguje sąd do tego, aby zarządził wykonanie kary.
- Po drugie, jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą, sąd także ma obowiązek zarządzić wykonanie kary.
- Ostatnia sytuacja, w której obligatoryjnie zarządza się wykonanie kary pozbawienia wolności jest ta przewidziana w art. 75 § 2a k.k. Zgodnie ze wskazanym przepisem sąd zarządza wykonanie kary jeżeli sądowy kurator zawodowy udzieli skazanemu pisemnego upomnienia, a po udzieleniu upomnienia skazany nadal dopuszcza się zachowań określonych w § 2, tj. rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż opisane w pierwszej sytuacji albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku.
Fakultatywne zarządzenie wykonania kary
Sytuacje, w którym sąd uzyskuje uprawnienie do fakultatywnego zarządzenia wykonania kary opisane zostały w art. 75 § 2 oraz 75 § 3 k.k.
- Pierwsza z sytuacji mogąca skutkować zarządzeniem wykonania kary ma miejsce wtedy, gdy skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1 (sytuacja opisana jako pierwsza przy obligatoryjnym zarządzeniu wykonania kary) albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku.
- Druga z sytuacji będąca podstawą do fakultatywnego zarządzenia wykonania kary ma miejsce wtedy, gdy skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
Opisane sytuacje są jedynie fakultatywnymi przesłankami do zarządzenia wykonania kary, a zatem od uznania sądu zależeć będzie czy wykonanie kary zostanie zarządzone czy nie. Warto przy tym podkreślić, że zgodnie z brzmieniem art. 75 § 3a, jeśli sąd zdecyduje się zarządzić wykonanie kary w tych dwóch przypadkach, to uwzględniając dotychczasowy przebieg okresu próby, a w szczególności wykonanie nałożonych obowiązków, może skrócić orzeczoną karę, jednakże nie więcej niż o połowę.
Wystąpienie okoliczności skutkujących zarządzeniem wykonania kary
Jak już było wspomniane na wstępie, kary nie można zarządzić później niż przed upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Oznacza to, że w okresie próby skazany musi zarówno popełnić przestępstwo, jak i musi wobec niego zapaść np. prawomocne orzeczenie skażające. Zasady te tyczą się zarówno podstaw obligatoryjnych, jak i fakultatywnych. W związku z tym faktem jeżeli skazanemu uda się odwlec zarządzenie wykonania kary na okres późniejszy niż wspomniane 6 miesięcy, sąd nie będzie miał możliwości zarządzenia wykonania kary.