Warunkowe przedterminowe zwolnienie to instytucja zaliczana do tzw. środków probacyjnych, uregulowana w Kodeksie karnym (k.k.). Szczegółowe zasady dotyczące orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu, a także dotyczące odwoływania zwolnienia zawarte są w Kodeksie karnym wykonawczym (k.k.w.)
Warunkowe przedterminowe zwolnienie zalicza się do środków związanych z poddaniem sprawcy próbie (tzw. środków probacyjnych) obok warunkowego umorzenia postępowania i warunkowego zawieszenia wykonania kary. Można je zastosować wobec osoby skazanej, która odbyła co najmniej połowę kary i spełnia przesłanki określone w Kodeksie karnym. Pomimo jednak spełnienia przesłanek, sąd nie musi zgodzić się na warunkowe przedterminowe zwolnienie, gdyż zastosowanie tego środka jest fakultatywne, co oznacza, że zależy przede wszystkim od uznania sądu.
Kiedy można ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie?
Jak już wskazano powyżej, podstawowym warunkiem, aby w ogóle możliwe było orzeczenie warunkowego przedterminowego zwolnienia jest odbycie co najmniej połowy kary. Przykładowo jeśli dana osoba została skazana na karę 4 lat pozbawienia wolności, to o warunkowe zwolnienie będzie mogła się ubiegać nie wcześniej niż po 2 latach rzeczywistego odbycia kary. Wyjątkiem są tzw. recydywiści (skazani określeni w art. 64 § 1 k.k.), którzy mogą o warunkowe zwolnienie ubiegać się po odbyciu 2/3 kary oraz tzw. multirecydywiści (skazani określeni w art. 64 § 2 k.k.), którzy o warunkowe zwolnienie mogą ubiegać się dopiero po odbyciu 3/4 kary. Ustawodawca przewidział także większy rygor w stosunku do osób skazanych za najcięższe przestępstwa na kary 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotniego pozbawienia wolności. Mogą oni najwcześniej ubiegać się o warunkowe zwolnienie po odbyciu odpowiednio – 15 i 25 lat pozbawienia wolności. Ponadto, w każdej sprawie sąd ma prawo wyznaczyć surowsze warunki niż wyżej wskazane zastrzegając, że najwcześniej skazany będzie mógł się ubiegać o warunkowe zwolnienie na przykład po 30 latach.
Odbycie kary pozbawienia wolności w wymiarze określonym w k.k. jest przesłanką formalną warunkowego zwolnienia. Oprócz tego musi być spełniona też przesłanka materialna. Jest to tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna. Polega ona na tym, że właściwości i warunki osobiste skazanego, jego postawa, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni kolejnego przestępstwa. Uznanie, że skazany spełnia tą przesłankę zależy w dużej mierze od uznania sądu. Niemałe znaczenie będzie miało to jak skazany zachowywał się w zakładzie karnym, czy nie był karany karami dyscyplinarnymi, czy nie sprawiał problemów, czy był nagradzany za swoje zachowanie, itp.
Warto także wspomnieć, że art. 155 k.k.w przewiduje szczególną możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia. Jest ono możliwe jeśli dana osoba została skazana na karę maksymalnie 3 lat pozbawienia wolności, w wykonaniu kary był co najmniej rok przerwy, a skazany odbył co najmniej 6 miesięcy kary.
Kto może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie?
Warunkowe przedterminowe zwolnienie następuje przede wszystkim na wniosek skazanego. Wniosek ten może być sporządzony przez samego skazanego, jego obrońcę, kurator sądowy, wychowawcę lub Dyrektor Zakładu Karnego, w którym skazany aktualnie przebywa.
Jak wygląda orzekanie o warunkowym przedterminowym zwolnieniu?
O warunkowym przedterminowym zwolnieniu orzeka sąd penitencjarny (sąd okręgowy) na posiedzeniu, które odbywa się w zakładzie karnym. Sąd przede wszystkim sprawdza czy skazany spełnia przesłankę formalną i materialną umożliwiającą orzeczenie warunkowego zwolnienia. Duże znaczenie będzie także miała opinia o skazanym przedstawiona przez pracownika administracji zakładu karnego.
Jeśli sąd penitencjarny postanowi o tym, że wobec skazanego należy zastosować warunkowe przedterminowe zwolnienie, to jednocześnie oznaczy okres próby. Jest nim okres pozostały do odbycia kary. Nie może on jednak być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat. W przypadku tzw. multirecydywistów okres ten wynosi minimum 3 lata, zaś w przypadku osób skazanych na karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności okres ten wynosi 10 lat.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest ogromną szansą dla skazanego na to, aby powrócić do życia w społeczeństwie znacznie wcześniej niż to wynika z wyroku skazującego. Zgodnie bowiem z przepisami, jeśli warunkowe zwolnienie nie zostanie odwołane w okresie próby oraz w okresie 6 miesięcy od jej zakończenia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia. Jeśli z kolei w tym okresie skazany zachowuje się nieodpowiednio, np. popełni kolejne przestępstwo, sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie i skazany musi odbyć całą karę do końca.
