Za popełnione przestępstwo mogą zostać wymierzone różnorakie kary. Zgodnie z Kodeksem karnym mamy 5 rodzajów kar – grzywnę, ograniczenia wolności (tzw. prace społeczne), pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotnie pozbawienie wolności. Trzy ostatnie kary mają, oczywiście, tożsamy charakter, jednakże ze względu na szczególny charakter dwóch ostatnich, zostały one ujęte jako odrębne kategorie kar, zaś ich wymierzenie jest możliwe jedynie za popełnienie najpoważniejszych przestępstw. W przypadku mniej poważnych przestępstw spotkać się niekiedy można z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Jest to możliwe, jeżeli spełnione są przesłanki wymienione w art. 69 Kodeksu karnego (k.k.), w tym podstawowym wymogiem jest, aby wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała roku. Wówczas, mówiąc kolokwialnie, sprawca w okresie próby musi „pilnować się”, aby ponownie nie naruszyć porządku prawnego, gdyż oprócz tego, że zostanie wobec niego wówczas wszczęte kolejne postępowanie karne, istnieje możliwość odwieszenia wykonania orzeczonej wcześniej kary. Może to nastąpić w wyznaczonym przez Sąd w wyroku okresie próby oraz najpóźniej do 6 miesięcy po jej zakończeniu. W praktyce często dana osoba jest wręcz zdziwiona, kiedy np. wraca z zagranicy do Polski i zostaje zatrzymana, a także jednocześnie dowiaduje się, że ma trafić do więzienia. Często pojawia się wówczas poczucie bezradności i pytanie – czy można coś z tym zrobić?
KIedy kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem może być wykonana?
Odpowiedź na wyżej zadane pytanie zależy od konkretnej sprawy. Chcąc uogólnić pewne kwestie, należy wskazać, że kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania może zostać zarządzona („odwieszona”) w kilku przypadkach. Niestety, w większości z nich nie da się nic zrobić i konieczne stanie się odbycie kary w zakładzie karnym. Są jednak dwa przypadki, kiedy istnieje pole do działania:
- Pierwsza sytuacja ma miejsce, gdy kara została odwieszona wskutek rażącego naruszenia prawa przez skazanego w okresie próby, w szczególności, gdy skazany popełnił przestępstwo inne niż przestępstwo umyślne podobne do tego, za które został już skazany i nie orzeczono bezwzględnej kary pozbawienia wolności albo kiedy sprawca uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku.
- Druga sytuacja ma miejsca, jeżeli skazany po wydaniu wyroku, w którym orzeczono wobec niego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności, gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
Sytuacja, w której w opisanych powyżej przypadkach Sąd zarządza wykonanie warunkowo zawieszonej kary, nie jest beznadziejna. Jest to spowodowane tym, że w obu tych przypadkach odwieszenie wykonania kary jest fakultatywne, co oznacza, że sąd może to zrobić, ale nie musi. W związku z tym jeśli okaże się, że wykonanie kary rzeczywiście zostało zarządzone, będzie możliwość, aby w terminie 7 dni wnieść zażalenie na postanowienie sądu. Można wówczas spróbować przekonać sąd wyższej instancji, że pomimo tego, iż skazany naruszył porządek prawny, nie zachodzi potrzeba zarządzenia wykonania kary.
Skrócenie orzeczonej kary
Druga możliwość działania jest zagwarantowana przez art. 75 § 3a k.k. Przepis ten stanowi, że zarządzając wykonanie kary w którejś z wyżej opisanych sytuacji sąd może, uwzględniając dotychczasowy przebieg okresu próby, a w szczególności wykonanie nałożonych obowiązków, skrócić orzeczoną karę, nie więcej jednak niż o połowę. Oznacza to, że jeśli skazany pogodzi się z tym, że kara pozbawienia wolności zostanie wykonana, można uzyskać skrócenie kary orzeczonej pierwotnie w wyroku nawet o połowę. Istnieje zatem możliwość, że w sytuacji, gdy zarządzono wykonanie kary 1 roku pozbawienia wolności, Sąd skróci tę karę, nakazując np. odbycie jedynie 6 miesięcy w warunkach zakładu karnego. Warto jednak mieć wówczas przygotowane odpowiednie argumenty, które będą popierały stanowisko skazanego, zmierzające do skrócenia kary, np. wykazać, że zapłacił on pokrzywdzonemu orzeczony obowiązek naprawienia szkody, że nie uchylał się od zakazu prowadzenia pojazdu, że stawiał się na dozór do kuratora, itp. Wszystkie te okoliczności będą przemawiały na korzyść skazanego.
Dozór elektroniczny
Trzecia możliwość wynika z przepisów Kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.). Jeśli zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności i skazanemu nie udało się wskutek wniesionego zażalenia zmienić decyzji sądu pierwszej instancji, a żadne inne przewidziane prawem możliwości nie przynoszą efektu, można ubiegać się o zezwolenie na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego. Jedną z przesłanek, które są wówczas wymagane jest to, aby orzeczona kara nie przekraczała jednego roku pozbawienia wolności. W opisywanych przypadkach orzeczona kara nigdy nie będzie wyższa, gdyż warunkowe zawieszenie tyczy się właśnie kar w maksymalnym wymiarze jednego roku. Jest to rozwiązanie pośrednie – zarządzona kara będzie wykonana, ale w warunkach bardziej komfortowych dla skazanego, który będzie przez część dnia musiał przebywać w tzw. „areszcie domowym”, ale będzie też możliwość, żeby przez określoną ilość godzin przebywał poza domem, np. w celu wykonywania pracy.
Zamiana kary na ograniczenie wolności lub grzywnę
Ostatnia możliwość działania jest najbardziej atrakcyjna, ale też nie zawsze uda się z niej skutecznie skorzystać. Warto jednak spróbować. Mowa o regulacjach zawartych w art. 75a k.k., w którym wskazano, że w przypadku zarządzenia wykonania kary w opisanych wyżej sytuacjach istnieje możliwość zamiany tej kary na karę – albo ograniczenia wolności albo grzywny. Sytuacja taka jest niewątpliwie komfortowa dla skazanego, gdyż wprawdzie kara zostaje „odwieszona”, ale nie musi on udać się do zakładu karnego, aby ją odbyć, a zamiast tego będzie musiał uiścić orzeczoną przez sąd grzywnę albo wykonać wskazane przez sąd prace społeczne. Sąd, zamieniając orzeczoną karę, nie może orzec kary wyższej niż 2 lata ograniczenia wolności lub 810 stawek dziennych grzywny. Jeśli skazanemu uda się uzyskać taką zamianę ważne, aby uiścił orzeczoną grzywnę lub wykonał wskazane prace społeczne, a także, jeśli nie zrobił tego wcześniej, wykonał inne obowiązki, które orzeczono, np. zapłacił odszkodowanie pokrzywdzonemu (obowiązek naprawienia szkody) czy też przestrzegał zakaz prowadzenia pojazdów, etc. W przeciwnym razie Sąd będzie miał możliwość uchylenia zamiany i zarządzenia – tym razem bezpowrotnie – kary pozbawienia wolności.
Jak zminimalizować negatywne skutki odwieszania kary?
Jak wyżej opisano, w sytuacji, gdy – z różnych względów – zarządzono wykonanie kary, która była warunkowo zawieszona, nie należy się załamywać. Jest bowiem szereg możliwości przewidzianych prawem, które można wykorzystać, aby ograniczyć, a wręcz zminimalizować negatywne skutki związane z odwieszeniem kary. Warto, aby o tym jednak pamiętać i nie czekać z działaniem do ostatniej chwili, gdyż wtedy może być za późno. Schemat działania można zatem opisać następująco:
- w pierwszej kolejności należy spróbować przekonać sąd, aby zamiast zarządzać wykonanie kary pozbawienia wolności, zamienił ją na karę ograniczenia wolności albo grzywny;
- jeśli nie uda się zamienić kary można spróbować przekonać sąd, aby skrócił długość orzeczonej kary pozbawienia wolności (może maksymalnie skrócić karę o połowę);
- jeśli zostanie wydane już postanowienie o zarządzeniu wykonania kary, należy je zaskarżyć – wnieść zażalenie do sądu wyższej instancji, który może odwołać zarządzenie wykonania kary;
- w ostateczności – gdy zażalenie nie przyniesie efektu – można starać się o udzielenie zgody przez sąd na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego (należy jak najszybciej złożyć taki wniosek, najlepiej wraz z wnioskiem o wstrzymanie wykonania kary, żeby uniknąć osadzenia w zakładzie karnym).