Przestępstwa narkotykowe są specyficzną kategorią przestępstw. W związku z tym faktem uregulowane są one w odrębnym akcie – nie Kodeksie karnym, a w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Ustawa ta ma w głównej mierze charakter administracyjny, określa przede wszystkim zasady i tryb postępowania w zakresie przeciwdziałania narkomanii. Oprócz tego, w rozdziale 7. tego aktu (art. 53-74) znajdują się przepisy karne, gdzie stypizowane zostały przestępstwa związane z posiadaniem i handlem narkotykami.
Posiadanie narkotyków
Jednym z najczęściej popełnianych przestępstw jest posiadanie narkotyków. Penalizacja zachowania polegającego na posiadaniu środków odurzających jest wyrazem dość restrykcyjnej polityki ustawodawcy odnośnie do przestępstw narkotykowych. Zgodnie z art. 62 ust. 1 Ustawy kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub psychotropowe podlega karze pozbawienia wolności od miesiąca do lat 3. Jeżeli sprawca posiada znaczną ilość takich środków sąd może wymierzyć karę w granicach od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności. Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem znaczna ilość środków odurzających to taka, która jednorazowo jest w stanie zaspokoić potrzeby kilkudziesięciu osób, chociaż wyrażane też są poglądy, że muszą to być ilości hurtowe, które wystarczają do tego, aby odurzyć się mogło kilkadziesiąt tysięcy osób. Należy jednak zaznaczyć, że o właściwej kwalifikacji prawnej czynu sąd będzie decydował indywidualnie w każdej konkretnej sprawie. Ustawa stanowi także, że w wypadku mniejszej wagi sprawca podlega tylko karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.
Warto podkreślić, że w art. 62a Ustawy zostało wskazane, iż jeśli przedmiotem przestępstwa są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej oraz przeznaczone na własny użytek sprawcy istnieje możliwość umorzenia dochodzenia lub śledztwa przed formalnym wszczęciem śledztwa lub dochodzenia. Ważne przy tym, aby orzeczenie ewentualnej kary było niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości. Jest to szansa na uniknięcie odpowiedzialności karnej.
Handel narkotykami
Art. 55 Ustawy penalizuje czyny polegające na przywozie, wywozie, wewnątrzwspólnotowym nabyciu lub wewnątrzwspólnotowej dostawie środków odurzających, substancji psychotropowych lub słomy makowej. Z wewnątrzwspólnotowym nabyciem mamy do czynienia wtedy, gdy narkotyki są przemycane z terytorium jakiegokolwiek kraju UE na terytorium Polski. Wewnątrzwspólnotowa dostawa to sytuacja odwrotna – z terytorium Polski na teren jakiegokolwiek kraju UE. Przywóz i wywóz to z kolei sytuacja, gdy narkotyki są przywożone z terytorium kraju spoza UE na teren Polski lub wywożone z Polski do kraju spoza UE. Przestępstwo to potocznie nazywa się handlem narkotykami bądź też przemytem. Jest zagrożone karą grzywny oraz kary pozbawienia wolności do lat 5. Jeśli ilość przemycanych narkotyków jest znaczna albo czyn popełniony zostaje w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej sprawca podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata. Maksymalnie sąd może wymierzyć wtedy karę aż 15 lat pozbawienia wolności! Duże znaczenie ma przy tym przestępstwie też to, że jeśli sąd zakwalifikuje przestępstwo z surowszego przepisu to jest to zbrodnia a nie występek, a zatem przy wymierzaniu kary sąd będzie w bardziej rygorystyczny sposób oceniał sprawcę.
Przestępstwo handlu narkotykami ustawodawca uznał za tak poważne, że postanowił, iż karalne jest nawet przygotowanie do jego popełnienia, za co grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Gdy sprawca poczynił przygotowanie do handlu znaczną ilością narkotyków sąd będzie mu mógł wymierzyć karę do 3 lat pozbawienia wolności.
Zgodnie z Ustawą karalne jest także wprowadzanie środków odrzucających, substancji psychotropowych lub słomy makowej do obrotu albo też same uczestniczenie w obrocie. Czyn taki podlega karze grzywny oraz pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W wypadku mniejszej wagi grożąca kara to grzywna, ograniczenie wolności albo pozbawienie wolności do roku. Jeśli z kolei przedmiotem czynu jest znaczna ilość wprowadzanych środków, substancji lub słomy makowej grożąca kara wynosi od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. Podobnie, jak w przypadku handlu narkotykami (przemytu) karalne jest także przygotowanie.
Udzielanie narkotyków innej osobie
Zgodnie z Ustawą udzielanie wbrew przepisom ustawy, innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwianie albo umożliwianie ich użycia albo nakłanianie do ich użycia jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3. Grożąca kara za to przestępstwo jest wyższa i wynosi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności jeśli udziela się środka lub substancji albo nakłania do jego użycia małoletniego, a także jeżeli udziela się go komukolwiek w znacznych ilościach. Jeżeli przestępstwo udzielania takiego środka lub substancji sprawca popełnia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej podlega karze od roku do 10 lat pozbawienia wolności. Jeśli przestępstwo dotyczy małoletniego minimalna kara, którą sąd będzie mógł wymierzyć to 3 lata pozbawienia wolności. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Co zrobić, aby orzeczona kara była jak najniższa?
Należy pamiętać, że w każdej konkretnej sprawie okoliczności są nieco inne, a także różny jest kontekst dokonania przestępstwa. W związku z tym sąd ma obowiązek do każdej sprawy podchodzić indywidualnie. Trzeba jednak podkreślić, że istnieje szereg możliwości, dzięki którym można liczyć na wymierzenie jak najłagodniejszej kary.
Jedną z podstawowych możliwości jest pójście na tzw. „układ” z prokuratorem. Jest to tzw. skazanie bez przeprowadzenia rozprawy uregulowane w art. 335 k.p.k. Oskarżony i prokurator mogą uzgodnić wymiar kary i orzeczenie ewentualnie środków karnych za czyn, który został popełniony przez oskarżonego. Sąd, na posiedzeniu zbada zasadność wniosku i jeśli zaaprobuje propozycję, to orzeknie karę i środki karne w wymiarze zaproponowanym we wniosku. Zaletą tego rozwiązania jest to, że oskarżonego omija całe postępowanie, w tym przeprowadzanie dowodów, nie musi on nawet stawiać się na posiedzenie (chyba że sąd uzna jego obecność za obowiązkową), zaś jego sprawa kończy się dość szybko. Ponadto, oskarżony nie jest zaskoczony ewentualną nadmierną surowością kary, gdyż jej wymiar uzgadnia wcześniej z prokuratorem.
O wiele bardziej korzystna dla skazanego jest możliwość umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania. Są to szczególne instytucje, przewidziane w prawie karnym, których zastosowanie zależy od spełnieniu określonych w ustawie przesłanek. Jeśli jednak popełnione przestępstwo jest poważne, to oskarżony nie ma co liczyć na skorzystanie z dobrodziejstwa tych przepisów.
Zawsze możliwe jest też orzeczenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. W chwili obecnej możliwe jest to tylko w odniesieniu do orzeczonych kar w wymiarze nieprzekraczającym jednego roku. Dana osoba ma wyznaczany okres próby i jeżeli w jego trakcie oraz po 6 miesiącach od jego upływu nie naruszy rażąco porządku prawnego ani nie popełni nowego przestępstwa ma szansę, aby pomimo skazania uniknąć rzeczywistego przebywania w zakładzie karnym.
Oczywiście, możliwe jest też wiele innych rozwiązań. W niniejszym tekście wskazane zostały tylko najważniejsze. Należy przy tym zauważyć, że w razie skazania danej osoby na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem za przestępstwo pozostające w związku z uzależnieniem od środków odurzających sąd ma obowiązek zobowiązać skazanego do poddania się leczenia lub rehabilitacji. Także w przypadku orzeczenia kary bez jej zawieszenia sąd może przed jej wykonaniem umieścić skazanego w odpowiednim podmiocie leczniczym. Leczenie nie może trwać dłużej niż 2 lata, zaś po upływie wskazanego przez sąd okresu stwierdza on czy orzeczoną karę należy wykonać czy nie.